Matt Metal


Matt Metal


Promocja polskiej kultury w Londynie - wnioski z badań dr hab. Pauliny Rojek-Adamek i dr Aldony Guzik z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Previous Next

Działalność kulturalna i artystyczna Polonii za granicą odgrywa istotną rolę w utrzymaniu polskiej tożsamości, wzmacnianiu więzi społecznych oraz budowaniu mostów między Polską a diasporą. Przede wszystkim, poprzez organizację wydarzeń kulturalnych, wystaw, koncertów czy festiwali, Polonia utrwala swoje korzenie i przekazuje wartości kulturowe kolejnym pokoleniom. Ponadto przyczynia się do zwiększenia świadomości o Polsce na świecie. To także szansa na wymianę kulturową i budowanie mostów międzykulturowych, co może przyczynić się do zacieśnienia relacji między Polską a społecznościami polonijnymi. Działalność kulturalna za granicą jest więc nie tylko ważnym narzędziem zachowania polskości w diasporze, ale również sposobem na promocję Polski (w tym budowanie Polskiej Marki) oraz zacieśnianie więzi między krajem a obywatelami mieszkającymi poza granicami.

W ubiegłym roku Pani dr Aldona Guzik, dostrzegając moją pracę na rzecz promocji kultury Wielkiej Brytanii, zaprosiła mnie do udziału w wywiadzie pogłębionym na tenże temat. Jednocześnie miałam możliwość wskazania innych osób (szczególnie artystów, ale także przedstawicieli instytucji), których wkład w podejmowanie tego rodzaju aktywności jest nieoceniony. Zapraszam do zapoznania się z genezą i przebiegiem badań, a także płynącymi z nich wnioskami.

Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz: W pierwszej kolejności chcę zapytać, co zdecydowało o podjęciu badań nad popularyzacją polskiej kultury w Londynie?

Aldona Guzik: Nasz projekt, w ramach którego pracowali dr hab. M. Dzięglewski, prof. UKEN (kierownik projektu), dr hab. P. Rojek-Adamek, prof. UKEN, dr hab. A. Dąbrowski, prof. UKEN, dr G. Dutka, dr hab. R. Marzęcki, prof. UKEN i dr M. Gońda, a także ja, wpisuje się w dokumenty strategiczne na poziomie rządowym, poszczególnych ministerstw oraz dokumenty wypracowane w ramach działalności Międzyresortowego Zespołu ds. Promocji RP. Ponadto odpowiada na realne zapotrzebowanie podmiotów zaangażowanych w promocję kultury za granicą, gdyż uzupełnia lukę związaną ze zdiagnozowanymi deficytami. Deficyty te były wielokrotnie formułowane, w szczególności w raporcie MKiDN po Kongresie Kultury (2009) oraz w raportach z dwóch kontroli przeprowadzonych przez NIK (2002, 2019). Pomimo znacznej poprawy, wciąż nie rozwiązane pozostają niektóre mankamenty organizacji promocji polskiej kultury za granicą.

Czy można je doprecyzować?

Paulina Rojek-Adamek: Są to w szczególności: brak spójności i koordynacji w działaniach i ich rozproszenie, brak rzetelnych i trafnych narzędzi oraz wskaźników pomiaru skuteczności działań promocyjnych, szczątkowość baz wiedzy zawierających informacje o możliwościach promocyjnych w poszczególnych krajach i regionach. Deficyty te składają się na niewielką rozpoznawalność Marki Polska, a co za tym idzie – polskiej kultury wśród mieszkańców Europy oraz innych regionów świata, nawet wśród najbliższych sąsiadów.

Aldona Guzik: Dotychczasowa organizacja promocji kultury polskiej nie uwzględniała w pełni wszystkich aktorów, którzy mogą pełnić istotną rolę w tym procesie: stowarzyszeń twórców/polonijnych, artystów, członków polskiej diaspory, liderów opinii publicznej, influencerów. Dotychczas nie utworzono cyfrowych narzędzi, które wspierałyby podmioty zaangażowane w promocję kultury za granicą w ich działaniach, tak aby były one zbieżne z wypracowanymi dokumentami. Istnieje wiele portali internetowych dedykowanych promocji polskiej kultury prowadzonych przez m.in. Instytut Adama Mickiewicza (culture.pl) czy MSZ (poland.pl). Wśród tego typu portali wskazać należy strony Instytutów Polskich, czy instytutów branżowych poświęcone poszczególnym obszarom kultury i sztuki np. Instytutu Książki. Portale te jednak nie zawierają wskazówek, które odpowiadałyby na pytanie: w jaki sposób skutecznie promować polską kulturę za granicą, aby służyła ona podtrzymywaniu tożsamości kulturowej Polaków za granicą i budowaniu Marki Polska. Wiedza taka potrzebna jest przede wszystkim w odniesieniu do kluczowych obszarów kultury, które najczęściej stanowią przedmiot promocji: literatury, filmu, teatru i sztuk wizualnych.

Rozumiem, że badania, które Panie prowadzą, mają zmienić ten stan rzeczy?

Paulina Rojek-Adamek: Celem projektu jest upowszechnienie narzędzi wspierających spójną promocję polskiej kultury na arenie międzynarodowej w oparciu o dotychczasową diagnozę jej deficytów, badania terenowe i koncepcję Marka Polska na drodze współpracy naukowców z otoczeniem społeczno-gospodarczym (Instytutami Polskimi, branżowymi, stowarzyszeniami, przedstawicielami diaspory polskiej, administracją i twórcami).

Jaką rolę pełni Ministerstwo Edukacji i Nauki w badaniu?

Aldona Guzik: MEiN jest projektodawcą i finansuje nasze działania w ramach realizowanego projektu „Opracowanie i upowszechnienie narzędzi wspierających promocję polskiej kultury za granicą”. Finanse pochodzą z budżetu państwa w ramach programu o nazwie „Nauka dla Społeczeństwa”. Środki MEiN.

Obok Wielkiej Brytanii, badania skupiają się na Niemczech i USA. Dlaczego taki wybór?

Paulina Rojek-Adamek: Wybór tych trzech krajów podyktowany był czterema czynnikami. Przede wszystkim demograficzny i liczebność polskiej populacji w danym państwie. W Niemczech żyje przeszło 704 tys. Polaków; w Stanach Zjednoczonych 404 tys., zaś w Wielkiej Brytanii 678 tys. Dodatkowo wskazać należy na bardzo dużą populację osób pochodzenia polskiego – i co za tym idzie – promocję polskiej kultury wśród i poprzez kolejne generacje Polaków. W przypadku USA grupa ta obejmuje blisko 9 mln osób. Wskazać należy na wagę czynników historycznych i długą historię emigracji Polaków do Niemiec i USA, jako głównych kierunków polskiej emigracji.

Aldona Guzik: Przypadek Wielkiej Brytanii zawiera zarówno element historyczny (emigracja powojenna, „solidarnościowa”) jak też i element współczesny (dynamiczny napływ Polaków po akcesji Polski do UE). Po trzecie, wskazać należy na możliwość uchwycenia w wytypowanych krajach sposobów promocji polskiej kultury i postaw względem Polski wśród różnych typów i generacji. Po czwarte, wytypowane kraje pozwalają na uwzględnienie w badaniu trzech zupełnie odmiennych kontekstów kulturowych i politycznych, co pozwoli na zbudowanie uniwersalnych narzędzi wspierających promocję polskiej kultury. Wszystkie wybrane kraje należą do krajów partnerskich w świetle polityki zagranicznej Polski.

Jakie są Pań wrażenia wrażenia związane z życiem kulturalnym Polonii w Londynie?

Aldona Guzik:Przebywałam w Londynie w ramach projektu już dwukrotnie. Odwiedziłam miejsca, które zajmują się polską kulturą np. POSK, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Polską Macierz Szkolną i wiele innych, jak również rozmawiałam z wieloma osobami, które są promotorami polskiej kultury za granicą. Jestem pod wrażeniem tego, co dzieje się w samym Londynie; oprócz słynnego już Polish Heritage Day odbywa się tam wiele wydarzeń odgórnych i oddolnych, które pokazują „innym”, jak bogatą i ciekawą kulturę mają Polacy. Wiele wydarzeń odbywa się w POSKu przy współudziale przedstawicieli Polonii, którzy sami wychodzą z takimi inicjatywami np. Fale Dunaju na Tamizie. Londyńsko-Wiedeńskie Impresje Artystyczne – wydarzeni, które współorganizowała Pani z Remim Juśkiwiczem przy wsparciu Ambasady RP w Londynie.

Jakie wnioski płyną z przeprowadzonych przez panie wywiadów pogłębionych z przedstwicielami instytucji kulturalnych w Londynie oraz twórcami?

Paulina Rojek-Adamek: Wnioski te można podzielić na kilka obszarów. Jeśli chodzi o rozwiązania systemowe, ujęłabym je następująco:

  • Podmioty zaangażowane w promocję polskiej kultury nie tworzą spójnego, komplementarnego i funkcjonalnego systemu instytucjonalnego, ich działalność nie jest w pełni skoordynowana;
  • Obieg informacji i komunikacja pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w promocję polskiej kultury (pomiędzy podmiotami publicznymi a podmiotami pozarządowymi i niezależnymi twórcami) jest nieefektywna;
  • Wśród badanych podmiotów dostrzec można podział na te, które ukierunkowane są głównie na promocję kultury polskiej wśród mieszkańców danego kraju (np. Instytuty Polskie) i te – zdecydowanie liczniejsze – które swoje działania adresują do Polonii i Polaków za granicą (np. stowarzyszenia polonijne);
  • Podmioty zaangażowane w promocję kultury za granicą (w szczególności organizacje pozarządowe i niezależni twórcy) są w dużym stopniu niedofinansowane. Niezależni polscy twórcy kultury są wyłączeni z systemowego wsparcia swojej działalności;
  • Reprezentanci wielu podmiotów oddolnych (twórcy, stowarzyszenia) nie posiadają wystarczającej wiedzy oraz know-how w zakresie możliwości realizacji działań promocyjnych za granicą. Często podejmują działania na zasadzie prób i błędów, czasem wykorzystując dobre praktyki u innych podmiotów;
  • Podmioty administracji publicznej, które wyznaczają priorytetowe cele działań i programów grantowych wspierających promocję polskiej kultury za granicą często cechuje brak znajomości realiów związanych z obiegiem kultury, prowadzeniem działalności gospodarczej czy kulturą organizacyjną w danych krajach;
  • Ograniczeniem dla podmiotów promujących polską kulturę jest: brak zaangażowanych liderów i zasobów kadrowych, antagonizmy pomiędzy organizacjami (generacyjne, związane z przynależnością do danej „fali migracyjnej”, społeczno-kulturowe, polityczne, natury osobistej);
  • Potencjał Polonii jako ambasadorów polskiej kultury nie jest w pełni wykorzystywany w założeniach i działaniach podmiotów administracji publicznej.

A jeśli chodzi o proces promocji polskiej kultury za granicą?

Aldona Guzik: W tej kwestii sformułowałyśmy następujące konkluzje:

  • Kultura polska rozumiana jest przez badanych na dwa sposoby: (1) jako zbiór treści i zasobów, wytworów (dzieła, twórcy), które stanowią o istocie polskości; (2) jako część kultury europejskiej/światowej, która ją odzwierciedla, wzbogaca lub uzupełnia;
  • Pojęcie „promocji kultury polskiej” za granicą rozumiane jest przez większość respondentów jako budowanie rozpoznawalnej i silnej marki na arenie międzynarodowej. Niektórzy respondenci odrzucają je jako nietrafne w stosunku do obszaru, jakim jest kultura, która – ich zdaniem – nie powinna być traktowana na równi z „towarem” czy „produktem”;
  • Ważnym celem działań promocyjnych jest pokazanie pozytywnego wizerunku Polaków w lokalnych społecznościach, co ma wzmacniać więzi sąsiedzkie z innymi etnicznie i kulturowo zbiorowościami;
  • Działania promocyjne obejmują zarówno tzw. kulturę wyższą (F. Chopin, C.K. Norwid, O. Tokarczuk, R. Polański), jak też i kulturę popularną (muzyka disco-polo, stand-up);
  • Działania promujące polską kulturę rzadko są połączone z promocją innych obszarów, takich jak: turystyka czy gospodarka (usługi i produkty);
  • Główne kanały komunikacji, które wykorzystują badani to: (1) media społecznościowe, (2) media polonijne, (3) tradycyjna reklama w przestrzeni miejskiej (plakaty, witryny sklepowe), (4) sieć kontaktów osobistych, (5) parafie polskie za granicą, (6) festiwale. Rzadko w celu promocji wykorzystuje się media zagraniczne głównego nurtu;
  • Podmioty zaangażowane w promocję polskiej kultury za granicą są słabo usieciowione, a poziom kooperacji pomiędzy nimi często ma charakter fasadowy;
  • Podmioty zaangażowane w promocję kultury nie prowadzą badań w zakresie skuteczności i efektów ich działań promocyjnych.

Paulina Rojek-Adamek: Jeśli chodzi o wnioski w zakresie promocji polskiej kultury adresowanej do Polonii i Polaków za granicą i brzmią one następująco:

  • Podmioty ukierunkowane na publiczność polonijną często cechuje ekskluzywność, brak otwartości na odbiorcę niepolskiego;
  • Promocja polskiej kultury często stanowi drugorzędny cel działalności podmiotów polonijnych, nie ma charakteru intencjonalnego, w wielu przypadkach wydarzenia kulturalne traktowane są jako „oprawa” czy „tło” wydarzeń o charakterze politycznym czy gospodarczym;
  • Motywem promocji są postaci czy wydarzenia, które są „łącznikami” między dwoma krajami. Ukazuje się przede wszystkim wspólnotę doświadczeń i pozytywnych skutków wzajemnych relacji (kooperacji) w obszarze historii, twórczości czy nauki (np. polscy i brytyjscy naukowcy współpracujący przy maszynie Enigma);
  • Formy i treści działań promocyjnych nie zawsze są dostosowane do młodszych odbiorców (drugiego pokolenia polskich imigrantów – nacisk na przeszłość, historię, tradycyjne formy i język przekazu);
  • System edukacji polonijnej opierający się na szkołach sobotnich nie zapewnia uczniom poznania w pełni języka polskiego i nabycia kompetencji kulturowych, a tym samym ukształtowania tożsamości narodowej/polskiej;
  • Za najbardziej skuteczne działania na rzecz promocji polskiej kultury wśród publiczności zagranicznej uznać należy inicjatywy, które:

- mają charakter inkluzywny (adresowane są do wszystkich mieszkańców danego miasta/regionu/dzielnicy),

- uwzględniają kontekst kulturowy, język przekazu, kanały komunikacji oraz potrzeby mieszkańców danego kraju,

- łączą elementy kultury polskiej z elementami kultury danego kraju zrozumiałymi dla odbiorców zagranicznych (np. taką wspólną platformą mogą być postacie historyczne, czy twórcy polscy powiązani z danym miejscem),

- angażują twórców lokalnych (np. aktorów w przedstawieniu polskiego reżysera,

- angażują polskich twórców zamieszkałych w danym kraju w roli swoistych „tłumaczy” kodów kulturowych i łączników międzykulturowych,

- mają charakter cykliczny.

Bardzo dziękuję za rozmowę, szczegółowe omówienie badań oraz kwestii promocji polskiej kultury w Londynie.

rozmawiała:  Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz (kuchniawolosiewicz.blogspot.com)

Dr hab. Paulina Rojek-Adamek, prof. UKEN- w swojej pracy naukowo-badawczej zajmuje się tematyką designu, szczególnie aspektem społecznie odpowiedzialnego projektowania i rolą zawodową projektantów. Publikowała m.in. w czasopismach Polish Sociological Review, Kultura Popularna, Humanizacja Pracy. Autorka książki Designerzy. Rola zawodowa projektanta w oglądzie socjologicznym (2019) oraz współredaktorka tomu Drafts from Sociology of Design. Introduction to Discussion (2016). Brała udział w stażach zagranicznych, m.in. Cardiff Metropolitan University (UWIIC) in Wales – National Centre for Product Design and Research (PDR) oraz Royal College of Art, Londyn UK, Work and City Lab of the Helen Hamlyn Centre for Design. Pełnia funkcję eksperta w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oceniającego projekty w ramach PO PW Działanie 1.4 Wzór na konkurencję oraz recenzenta tekstów naukowych w renomowanych czasopismach polskich i zagranicznych. Od 2010 r. zawiązana także współpracą z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach.

Dr Aldona Guzik – socjolog, doktor nauk humanistycznych. Studia magisterskie i doktoranckie ukończyła w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Naukowiec, badacz i dydaktyk. Interesuje się socjologią kultury, socjologią komunikowania i mediów, PR, socjotechniką i zagadnieniami opinii publicznej. Specjalizuje w się w badaniach jakościowych (m. in. analiza dyskursu, analiza przekazów multimodalnych). Członkini zespołu realizującego projekt Opracowanie i upowszechnienie narzędzi wspierających promocję polskiej kultury za granicą 2022-2024 (w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa).

Author’s Posts